Etsen van Marcus van Loopik

Scheppingsdagen

       (Ets M. bvan Loopik)

De derde scheppingsdag

En God sprak: Laat de wateren zich verzamelen van onder de hemel naar  plaats, opdat het droge zichtbaar wordt, en het was zo. En God noemde het droge aarde en de verzameling van het water noemde Hij zeeën, en God zag dat het goed was. En God sprak: Laat de aarde gewas ontspruiten, kruid dat zaad draagt, vruchtgeboomte dat vrucht voortbrengt naar zijn soort, waarin het zaad het zaad daarvoor zich bevindt, op de aarde, en het was zo. En de aarde bracht gewas voort, kruid, dat zaad draagt, naar zijn soort, en geboomte dat vrucht voortbrengt, waarin het zaad zich bevindt, naar zijn soort, en God zag dat het goed was. En het werd avond en het werd ochtend, een derde dag (Gen. 1:9-13).

Deze ets is verschenen als illustratie in de Lezenaarbijbel van de Katholieke Bijbelstichting  ('s - Hertogenbosch 1998), voorzien van de hier volgende beschrijving.

 

Een ongewone volgorde

De derde scheppingsdag brengt de scheiding tussen land en water. Uit de aarde komen bomen en planten voort. Op de ets ziet u zachte overgangen tussen het blauw van water en het groen van planten en bomen. Schepping is zowel kosmogenese (het ontstaan van de wereld) als  een voortgaand proces. Daarom  zijn zowel levende als fossiele planten afgebeeld.

De wateren zochten op de vlucht voor Gods bevel naar de hun toegewezen plaats. Psalm 104 geeft een plastische beschrijving van dit gebeuren: 'De waterdiepte (tehom) - Gij hebt haar als een kleed bedekt, boven de bergen stonden de wateren. Zij vluchtten voor Uw dreigen, voor de stem van Uw donder haastten zij zich weg' (6-7).
Het geweld van de oerwateren is op deze derde dag nog verder teruggedrongen, opdat de mens niet alleen een dak boven het hoofd heeft maar ook vaste grond onder de voeten krijgt.
Het valt op dat de steeds weerkerende woorden 'En God zag dat het goed was' bij de tweede scheppingsdag ontbreken. Pas nu op de derde dag de wateren zo ver teruggedrongen zijn, dat een gezamenlijke leefruimte voor planten, dieren en mensen ontstaat, is de Allerhoogste tevreden met het resultaat van Zijn scheidende activiteit.
Let u op de volgorde: eerst planten en dieren, daarna pas de mens. Fijntjes stellen onze wijzen vast dat de 'dode' natuur en alle overige levensvormen er eerder waren dan de mens. De mens is een verwaande laatkomer. Mocht het hem helemaal in de bol slaan van zelfgenoegzaamheid,  kan zelfs de vlieg hem toevoegen: 'Houd er wel rekening mee, dat ik eerder geschapen ben dan jij!' (Babylonische Talmoed, Sanhedrin).
Hoeveel narigheid is niet voortgekomen uit de verkeerd begrepen voorstelling van de mens als kroon van de schepping? Wij mogen als mensen de rollen niet omdraaien. De schepping is niet zozeer gemaakt ten bate van ons, maar wij zijn bovenal op de wereld geplaatst ter wille van de schepping.

De Tora vertelt  hoe, na het ontstaan van het vaste land, de daarop ontspruitende flora door God geordend werd in apparte soorten. Al die soorten planten zich voort door middel van zaaddragende vruchten. Het lijkt op het eerste gezicht wel een wetenschappelijke rapportage, maar dit blijkt bij nadere beschouwing allerminst zo te zijn. Het scheppingsverhaal is geen wetenschappelijk verslag van het ontstaan van de wereld. De afwisseling van dag en nacht was er al voor het ontstaan van de zon, de maan en de sterren. Ook de planten ontspruiten op de derde dag nog voordat het levenwekkende en verwarmende licht van de zon daarover kan schijnen. Immers eerst de vierde dag wordt de zon tot aanschijn geroepen. Joodse commentatoren als Abarbanel (16e eeuw) wijzen erop, hoe de Tora ons met deze volgorde wil leren dat het Genesisverhaal geen automatisch wordingsproces beschrijft. Het scheppingsverhaal benadrukt juist door zijn 'onlogische' volgorde dat alle dingen in tijd en ruimte van God afhankelijk zijn. Het verhaal wil ons niet zozeer leren over het ontstaansproces van de wereld als wel over de religieuze dimensie van ons menselijk bestaan in het hier en nu, waarin al het gewone het diepste wonder bevat en de basis vormt voor huiver en dankbaarheid tegelijk.

De vierde scheppingsdag

En God sprak: Laat er lichten zijn aan het uitspansel van de hemel om te scheiden tussen de dag en tussen de nacht, en zij zullen tot tekens zijn, tot feesttijden, tot dagen en jaren. En zij zullen tot lichten zijn aan het uitspansel van de hemel om licht te geven op de aarde, en het was zo. En God maakte de twee grote lichten, het grote licht tot heerschappij over de dag, en het kleine licht tot heerschappij over de nacht en de sterren. En God plaatste ze aan het uitspansel van de hemel om licht te geven op de aarde. En om te heersen over de dag en de over de nacht, en om te scheiden tussen het licht en tussen de duisternis, en God zag dat het goed was. En het werd avond en het werd ochtend, een vierde dag (Gen.1:14-19). (Ets M. van Loopik)

 

Tekenen van feesttijden

De ets van de vierde scheppingsdag brengt de schepping van zon, maan en sterren in beeld. Deze hemellichamen dienen volgens het scheppingsverhaal tot tekenen en tijden van samenkomsten (Gen. 1:14-15). Zon, maan, en sterren dienen om Gods feesten op de juiste tijden te kunnen vieren en de dagen van de geschiedenis te tellen. Zo heeft Israël als eerste volk messiaanse tijd mogen beleven en de zinledigheid van de eeuwige cirkelgang van de natuur mogen doorbreken.
Op de ets voor deze dag ziet u een gedekte Sjabbes-tafel. De twee Sjabbes-lampen op de tafel herinneren aan Gods gave van de twee lichten, zon en maan. Het geliefde schijnsel van deze lampen gunt ons tevens een vooruitblik op het licht van de messiaanse toekomst. De Sjabbes-lampen verdrijven op symbolische wijze het duister van de nacht die heerst over onze gevallen schepping, als stille tekenen van Gods erbarmen. De ondergang van de zon en de avondlijke verschijning der sterren markeren voor de joodse gemeenschap het begin van de Sjabbat, een dag die ons door haar rust en vredige karakter al iets van de Komende wereld doet proeven.
God richt zijn schepping in voor de mens, zoals een vader een feestkamer op orde brengt voor de komst van de bruid van zijn zoon. God, de Vader, voorziet de kamer niet alleen van een stevige dansvloer, een waterdicht dak en goed aansluitende wanden, maar ook van veel groen en een prachtige feestverlichting. Het evenbeeld dat de Schepper van Zichzelf wil vormen, is een mens van vlees en bloed. Evenals de dieren en planten met wie hij zijn leefwereld deelt, heeft hij behoefte aan de warmte en het licht van de zon. De nacht bedekt voor hem de wereld als met een deken en schenkt hem rust. Als hij onderweg is, wijzen de sterren hem de weg en licht de maan hem bij.
Voor Israël hebben de hemellichamen nog een hogere taak:
'opdat zij tot tekenen zijn' (Gen. 1:14) - dit verwijst naar de Sabbatdagen; 'en tot tijden van samenkomsten' (ibid.) - dit verwijst naar de drie pelgrimagefeesten; 'tot dagen' (ibid.) - dit verwijst naar het begin van de maanden; 'en jaren' (ibid.) - dit verwijst naar de heiliging van de jaren [het vaststellen van Nieuwjaarsdag; Midrasj Genesis Rabba V1,1).

Zon, maan, sterren en dienen om Gods feesten op de juiste tijden te kunnen vieren en de dagen van de geschiedenis te tellen. Zo heeft Israël als eerste volk messiaanse tijd mogen beleven en de zinledigheid van de eeuwige cirkelgang van de natuur mogen doorbreken. In deze vreugde zullen uiteindelijk alle volkeren delen: 'En het zal gebeuren dat allen die overgebleven zullen zijn uit alle volkeren die tegen Jerusalem zijn opgetrokken van jaar tot jaar zullen opgaan om zich neer te werpen voor de Koning, de Heer der Heerscharen, om het loofhuttenfeest te vieren' (Zech. 14:16).

De angst voor de doemvolle cirkel van het bestaan kan de fragiele en sterfelijke mens echter niet zo makkelijk doorbreken. Zelfs Israël, Gods oogappel, moet blijven strijden tegen het heidense gevoel uitgeleverd te zijn aan het blinde en niets ontziende lot. Van deze strijd getuigen de woorden van de profeet Jeremia: 'Zo zegt de Eeuwige: Gewendt u niet aan de weg der volkeren en schrikt niet voor de tekenen aan de hemel, omdat de volkeren daarvoor schrikken' (Jer. 10:2). De wijzen zullen deze woorden steeds maar weer herhalen in hun verbeten gevecht tegen de onheilspellende voortekenen van Moira - het noodlot waarnaar zich zelfs de Griekse goden moeten voegen.
Een oude overlevering laat ons zien, dat ook sommige wijzen de tekenen van de hemel verbonden met de voorbestemming van hun volk. Hun beangstigende woorden worden echter overstemd door dezelfde troostrijke vermaning van Jeremia:

«En het is Israël niet genoeg om [de dagen] te tellen naar [de cirkelgang] van de maan, maar eens in de dertig dagen heffen zij hun ogen op naar hun vader in de hemel [om hem te zegenen voor haar hernieuwde verschijning]. Wanneer de zon verduisterd wordt, is dit een slecht voorteken voor de volkeren, die [hun dagen] tellen in overeenstemming met [de cyclus van] de zon. Maar wanneer de maan verduisterd wordt, is dit een slecht voorteken voor Israël, want zij tellen [hun dagen] overeenkomstig de [cyclus van de] maan. Rabbi Meïr zegt: 'Wanneer de zon verduisterd wordt in het oosten, is dit een slecht voorteken voor de bewoners van het oosten. Doet zich dit voor in het westen, dan is dit een slecht voorteken voor de bewoners van het westen' ... Rabbi Jonatan zegt: 'Zowel deze als deze [voortekenen] zijn gegeven aan de volkeren [en niet aan Israël], want er is gezegd: Gewent u niet aan de weg der volkeren en schrikt niet voor de tekenen aan de hemel, omdat de volkeren daarvoor schrikken'» (Jer. 10:2; Mechilta de-Rabbi Jisjmaël, Pischa, parasjah 2).

©  2000 dr. Marcus van Loopik
Alle rechten voorbehouden. Niets van de tekst of van de afbeeldingen van de etsen mag  
op welke wijze dan ook worden vermenigvuldigd  zonder mijn voorafgaande toestemming.

De originele etsen zijn in beperkte oplage verkrijgbaar. Oningelijst € 280,- per stuk,
ingelijst € 340,- per stuk (beeldafmeting 30 cm. bij 40 cm.; lijst 50 cm. bij 60 cm.).
Schrijf voor reacties en bestellingen naar mijn e-mailadres: 

terug naar dag 1-2         verder naar dag   5-6